kutubhona

Суннат Қуръон билан, оҳод ҳадислар мутавотир ҳадислар билан ҳам, оҳод ҳадислар билан ҳам насх бўлиши мумкин. Насхнинг қонун-қоидалари усул илмида ўрганилади.

6- Насх қоидаси омни хослаш қоидасидан фарқ қилади. Насх олдинги ҳукмни батамом бекор қилади. Унга қайтиб амал қилинмайди. Хослаш эса умумий ҳукмнинг ҳаммасини эмас, маълум бир қисмини бекор қилади. Масалан, биринчи қибла Ақсо масжидига юзланиб намоз ўқишнинг бекор қилиниши ва унинг ўрнига янги қибла Каъбага юзланиб намоз ўқиш ҳукмини қўйиш Ақсо масжидига юзланиб намоз ўқишни батамом бекор қилади. Мана шу насх, дейилади.

«فِى الْإِبِلِ السَّائِمَةِ زَكَاةٌ»

«ўтлаб юрадиган туялар учун закот берилади»,67 деган ҳадисга биноан, закот ҳамма ҳайвонлар орасидан ўтлаб юрганларига нисбатан хосланяпти.

«فَإِذَا بَلَغَتْ الْإِبِلُ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ وَمِائَةً فَفِى كُلِّ أَرْبَعِينَ بِنْتَ لَبُونٍ وَفِى كُلِّ خَمْسِينَ حَقَّةٌ»
«Агар туялар сони бир юз йигирма биттага етса, ҳар бир қирқта туя учун икки ёшли, ҳар бир элликта туя учун эса уч ёшли туя берилади».68 Бу ерда закотнинг ҳукми ҳамма туялардан эмас, ўтлаб юрмайдиган (ем бериб боқиладиган) ва ишчи туялардан кўтарилди. Яъни, ҳукм батамом бекор қилингани йўқ. Умумий ҳукмнинг бир қисмигина бекор қилинди. Мана шу тахсис дейилади.

7- Насх борасида ворид бўлган ҳужжатларни ўрганадиган бўлсак, янги ҳукм насх қилинган эски ҳукмга нисбатан уч турли бўлади:

а) Янги ҳукм насх қилинган ҳукмга нисбатан енгилроқ бўлади.
Унинг бажарилиши енгиллаши ҳам ёки умуман олиб ташланиши ҳам мумкин.

الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً
– „Энди Аллоҳ сизларнинг (юкингизни) енгил қилди, сизларда ожизлик борлигини билди“. [8:66]
Бу ерда унинг бажарилиши енгиллашяпти.

الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً

(67) Байҳақий: 4/105. Мустадрак: 4/552.

(68) Бухорий: 1386, 2349. Абу Довуд: 2088. Термизий: 1064. Аҳмад: 1/11.